Global iqtisodiy atamalarning o‘zbek tiliga moslashuvi va ularni standartlashtirish muammolari

Annotatsiya

Ushbu maqolada global iqtisodiy atamalarning o‘zbek tiliga kirib kelish jarayoni, ularning lingvistik moslashuvi va standartlashtirishdagi mavjud muammolar tahlil qilinadi. Tilshunoslik va iqtisod sohasi kesishgan joyda turgan iqtisodiy terminlarning o‘zlashuvi turli yo‘llar bilan amalga oshadi: to‘g‘ridan-to‘g‘ri qarz olish, kalkalash, tavsifiy nomlash va neologizatsiya. Maqolada ushbu usullar o‘zbek tilida qanday qo‘llanilayotgani va terminlarning rasmiylashtirilishida yuzaga kelayotgan muammolar yoritiladi hamda amaliy tavsiyalar beriladi.

Kalit so‘zlar: iqtisodiy termin, qarz so‘z, kalka, neologizm, standartlashtirish, o‘zlashuv, globalizatsiya

1. Kirish

Globallashuv va axborot texnologiyalari taraqqiyoti natijasida har kuni yangi iqtisodiy tushunchalar paydo bo‘lmoqda. Ular bilan birga yangi terminlar ham tillarga kirib kelmoqda. Ingliz tili — xalqaro iqtisodiy aloqalarning asosiy vositasi sifatida ko‘plab yangi tushunchalarning manbai hisoblanadi. O‘zbek tilida esa bu atamalarni to‘g‘ri tarjima qilish, moslashtirish va yagona standart asosida ishlatish masalasi dolzarb bo‘lib bormoqda.

2. Global iqtisodiy atamalarning o‘zlashuvi

Yangi atamalar o‘zbek tiliga turli yo‘llar bilan kirib kelmoqda:

• Qarz so‘zlar: investitsiya, inflyatsiya, startap, blokcheyn
• Kalkalash: bull market → buqa bozori; cloud computing → bulutli hisoblash
• Tavsifiy nomlash: crowdfunding → jamoaviy moliyalashtirish
• Neologizatsiya: globallashuv — “globalization” asosida

3. Standartlashtirishdagi muammolar

• Bir atama – bir nechta variant
• Rasmiy hujjatlarda turli qo‘llanish
• Tushunchaviy nomuvofiqlik
• Mos keluvchi terminlar yo‘qligi

4. Taklif va tavsiyalar

Quyidagi choralar global atamalarning moslashuvi va ularni standartlashtirishni yaxshilashi mumkin:

• Terminologiya kengashini tashkil etish
• Onlayn ko‘p tilli portal yaratish
• Tushunarli va barqaror mezonlar ishlab chiqish
• Tavsiya etilgan lug‘atlar yaratish
• Tashviqot va ta’lim orqali madaniyatga kiritish

5. Xulosa

Iqtisodiy terminlar tilimizga kirib kelishi tabiiy jarayon. Ammo ularni adolatli, izchil va ilmiy asosda moslashtirish uchun tizimli yondashuv zarur. Qarz so‘zlar bilan to‘g‘ri ishlash, kalkalar va neologizmlar ustida izchil ish olib borish, eng muhimi, standartlashtirish organlari faoliyatini yo‘lga qo‘yish o‘zbek ilmiy va amaliy tilini boyitadi.

6. Foydalanilgan adabiyotlar

1. Cabré, M. T. (1999). Terminology: Theory, methods and applications. Amsterdam: John Benjamins.
2. Temmerman, R. (2000). Towards New Ways of Terminology Description. Amsterdam: John Benjamins.
3. Wüster, E. (1979). Introduction to the General Theory of Terminology. Vienna: Springer-Verlag.
4. Crystal, D. (2003). English as a Global Language (2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
5. Komilov, N. (2007). Til va madaniyat: lingvokulturologiya asoslari. Toshkent: Fan.
6. Rasulov, A. (2018). Iqtisodiy terminlarning tarjimasi va ularning moslashuvi. Filologiya masalalari, 2(4), 145–150.
7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat tilini rivojlantirish departamenti (2022). Davlat tilida rasmiy hujjatlar yuritish metodikasi. Toshkent.